Komunizm

Karol Marks nie należał do zwolenników parlamentaryzmu – według jego biografa dla głównego myśliciela socjalizmu „iluzja demokracji politycznej była tylko kolejnym symptomem alienującej siły społeczeństwa handlowego”. Tym niemniej w bogatym dorobku autora Kapitału znaleźć można wypowiedzi sugerujące, że pod pewnymi warunkami rozszerzenie prawa głosu i udziału robotników w życiu politycznym może doprowadzić do uniknięcia brutalnej rewolucji². Podobnego zdania był Fryderyk Engels – a po śmierci obu myślicieli koncepcja ta umacniała się, zwłaszcza w szeregach niemieckiej socjaldemokracji, najsilniejszej i najlepiej zorganizowanej partii lewicowej Europy.

Ruchy socjalistyczne charakteryzowała jednak ciągle swego rodzaju dwoistość – demokracja nie była uznawana za cel sam w sobie, a raczej za narzędzie do przyśpieszenia upadku kapitalizmu. Rewolucja i wojna domowa ciągle funkcjonowały w wokabularzu lewicy robotniczej, nawet jeśli na co dzień skupiano się na bardziej praktycznej walce o polepszenie doli pracowników przemysłu³.

Zorganizowany przez bolszewików pucz zniszczył młodą rosyjską demokrację i stał się początkiem pierwszej na świecie dyktatury partii. Dojście zwolenników Lenina do władzy wydawało się zadawać kłam teoriom Marksa – rewolucjoniści przejęli rządy w bardzo zacofanym, a nie najbardziej zaawansowanym gospodarczo kraju, jak sugerowałyby nauki materializmu dialektycznego⁴. Co więcej, nie tyle masowe wystąpienia, co żelazna wola grupki spiskowców doprowadziły do tego, że kremlowskie kuranty zaczęły grać Międzynarodówkę. Fascynacja tym „nowym otwarciem” połączona z podziwem wobec konsekwentnego antywojennego stanowiska bolszewików po 1914 doprowadziły do rozłamów w niemal wszystkich europejskich ruchach socjalistycznych – nowo utworzone partie komunistyczne znalazły się pod zarządem Moskwy, oficjalnie koordynując swoje działania poprzez Trzecią Międzynarodówkę⁵.

Sprzeciw wobec wojny między kapitalistami nie oznaczał wrogości wobec przemocy jako takiej – wręcz przeciwnie. Bolszewicy w czasie wojny domowej dokonali 200 tysięcy egzekucji politycznych, czterokrotnie więcej niż siły ich przeciwników⁶. W 1918 roku założono pierwszy obóz pracy na Wyspach Sołowieckich, z którego wyrósł w późniejszych latach potężny Archipelag Gułag⁷. Jednym z jego więźniów stał się cytowany na początku Victor Serge.

„Jak lampa przed zgaśnięciem błyska wspaniałym płomieniem, tak państwo przed zaniknięciem przybiera formę dyktatury proletariatu, to jest najbardziej bezwzględnej formy państwa, która przejmuje władzę nad życiem obywateli we wszystkich jego przejawach”, pisał Lew Trocki w pracy Terroryzm i komunizm z 1921 roku⁸.