Islamofobia

Coraz bardziej widoczna obecność wyznawców islamu w Europie należy do jednego z ulubionych tematów działaczy narodowo-populistycznych. Nie jest to jednak jedyne spektrum polityczne podatne na dyskusje dotyczące roli tej religii na jednoczącym się kontynencie – wszakże wyznaczenie granicy, gdzie kończy się szowinizm, a gdzie zaczyna racjonalna dyskusja, nie zawsze należy do najłatwiejszych. O ile mówienie o inwazji, zalewie czy podboju demograficznym łatwo umiejscowić w pierwszej kolumnie, o tyle powstaje pytanie, gdzie powinna znaleźć się opinia o nieprzystawalności islamu i demokracji liberalnej? Czy to już ocierająca się o rasizm generalizacja, czy teza, którą należy brać pod uwagę?

Część specjalistów uznaje, że przyjmowanie tego typu daleko idących opinii pozwala zrównać islamofobię z antysemityzmem. Muzułmanie, podobnie jak widziani oczami rasistów Żydzi, zostają w ten sposób sprowadzeni do roli awatarów pewnej złowrogiej konspiracji – niezależnie od swoich osobistych decyzji i preferencji. W dodatku, jak podkreśla hiszpański badacz Fernando Bravo López, islam w tejże optyce nabiera charakteru niezmiennego monolitu – tak jakby religia Półwyspu Arabskiego z VII wieku naszej ery nie różniła się od współczesnych form owego wyznania³.

Równocześnie, chociaż muzułmanie jako przedstawiciele wiary o uniwersalnym wymiarze nie są z definicji powiązani z żadną grupą etniczną, trudno nie zwrócić uwagi, że w Europie wyznawcami tej religii są głównie imigranci lub potomkowie imigrantów z Afryki i Bliskiego Wschodu. Tak więc krytycy mogą dawać upust swoim rzeczywiście rasistowskim emocjom, bez odwoływania się do pojęć biologicznych lub narodowościowych.

Intelektualiści z przeciwnej strony – jak choćby lewicowy historyk Antonio Elorza – zwracają uwagę na to, że nie krytykują owej religii jako całości, tylko jej obecną formę⁴. Ta zaś często stanowi efekt literalnego odwoływania się do pierwszych lat działalności Mahometa i jego spadkobierców. To nie krytycy islamu dokonują nadużycia, łącząc agresywną formę nawracania charakterystyczną dla pierwotnej ekspansji wiary z jej XXI-wiecznym kształtem – dowodzi Elorza. Nadużycia dokonują radykalni kaznodzieje, odwołujący się właśnie do wybranych, specyficznych wątków z bogatej, polifonicznej historii tej cywilizacji.

Życie społeczne nie obraca się wokół dyskusji akademików i dla zwykłych „rdzennych” Europejczyków większe znaczenie ma raczej codzienny kontakt z muzułmanami. Nie zawsze są to relacje pełne zrozumienia, na skutek różnorodnych nieraz norm społecznych⁵. Nierzadko podnosi się kwestię konieczności dostosowania się nowych obywateli do obyczajów panujących w krajach przyjmujących. Turecka socjolog zwraca uwagę, że niechęć do islamu jest większa w miejscach, gdzie ten kojarzony jest z egzotycznymi zmianami w miejskiej tkance, na przykład w orientalizującej formie architektonicznej meczetów⁶. Z drugiej wszakże strony pojawia się ważne pytanie – skoro społeczeństwa europejskie od wieków są wewnętrznie zróżnicowane i skoro obecnie nacisk kładzie się na wspólne, demokratyczne ustalanie zasad współżycia, to dlaczego część obywateli wyznająca islam ma się po prostu dostosować do wskazanych norm, a nie próbować zmieniać je na swoją korzyść, tak jak to czynią inne mniejszości?⁷